Calquera radiografía do noso cubo (ou cubos) de lixo é un bo reflexo do modo de consumir. Os novos hábitos indican que xeramos menos cueiros dun só uso que no 2009 (unha herdanza da crise económica); pero en cambio disparouse a produción de cápsulas de café. As bolsas de plástico máis comúns reduciuse máis dun 35% desde o 2007 en Catalunya pero están a piques de desaparecer os envases reutilizables de bebidas en bares e restaurantes. Tampouco se emendan as carencias nos circuítos encargados de recoller e  reaprovechar materiais que poden ser  reaprovechados (téxtiles ou voluminosos, por exemplo). Só se consegue a reutilización do 7% dos aparellos eléctricos e eléctricos recuperados. Todos estes datos proceden dun informe elaborado pola Fundación para a Prevención dos Residuos ( Rezero) que analiza os avances cara a unha economía do Residuo Cero .

O consumo de produtos ecolóxicos aumenta en Catalunya de maneira destacada; tamén hai un incremento das vendas do comercio xusto. Pasouse de consumir 330 bolsas de plástico per cápita (no 2007) a 204 bolsas por persoa (2016), aínda que se rexistra un repunte recente (sobre todo no pequeno comercio urbano). Entre o 2009 e o 2013 baixou o consumo de cueiros dun só uso (nenos de 0 a 2 anos); e aínda que desde entón sobe lixeiramente, non se alcanza o tope do 2009 (73.273 toneladas). Con todo, coa perspectiva de 20 anos, a produción aumentou un 58%. Polo seu pare, as cápsulas xa representan o 15% do café consumido, cando no 2004 só eran o 2%. Actualmente as cápsulas de café non se reciclan.

“Cada vez hai máis diversidade de produtos de usar e tirar sen que se penalice o seu impacto e, por outra banda, déixase de fomentar os produtos que son reutilizables,  compostables ou facilmente reciclables que poidan  reintroducir á economía produtiva”, sinala o informe. Un exemplo claro de como non se está conseguindo incidir na prevención dos residuos é a caída dos envases  reutilizables, que resulta “constante e imparable”. No sector de hoteis, restaurantes e café (Horeca), a distribución mediante loxística de retorno perde peso respecto ao envase dun só uso. Prohibir certos artigos de usar e tirar, impostos verdes e retorno de envases ao comercio, solucións propostas “Todo indica que a este paso, en poucos anos, a presenza de envases  reutilizables será anecdótica, a pesar de que diversas análises do ciclo de vida puxeron de manifesto os beneficios ambientais das botellas  reutilizables fronte aos envases dun só uso”, di o informe.

A cota dos envases  reutilizables non deixa de diminuír desde o ano 2000 en Catalunya. En 1997, un de cada 3 envases (33%) era  reutilizable, mentres que no ano 2017 xa só achega o 16% do total dos comercializados en Catalunya. É algo que se produce en todas as categorías de bebidas (cervexa, refrescos e auga), aínda que os envases de refrescos son os que máis diminuíron (sobre todo, entre 2010 e 2017, período en que pasaron dun cota do 36% a só o 14%. E o mesmo pasa cos envases de cervexa (pasan do 47% ao 30%) e os de auga (do 17% ao 8%). 

O mercado da reutilización (mobles, téxtil, residuos eléctricos e electrónicos, e papel e cartón) mostra un crecemento xeral ao longo dos últimos anos. “Pero a tendencia é que o  reaprovechamiento dáse só se dá nos artigos en que hai un mercado de segundo man e onde hai posibilidade de negocio”, destaca o informe. Só neses casos hai resistencia á dinámica dunha economía lineal: de usar e tirar. Estes índices son especialmente baixos no caso dos residuos voluminosos e os residuos eléctricos e electrónicos. “Estes materiais non son entregados, recolleitos e transportados en condicións que faciliten a súa reutilización”, dise. O resultado é que só se reutiliza o 7% dos aparellos eléctricos e electrónicos que chegan a estes circuítos. “Hai canles para esta recuperación; pero se as condicións non melloran, non pode aumentar a recollida”, engade  Elena Díez, directora executiva de  Rezero e responsable do estudo. O abandono na vía pública dos materiais eléctricos e electrónicos segue sendo moi frecuente, o que demostra as carencias do sistema actual. A consecuencia é que os produtos que poderían ser reparados ou reutilizados sofren danos ao longo da cadea; e moitas veces as entidades que se encargan destes labores sofren falta de persoal, de infraestruturas ou de medios para realizar as actividades de reparación ou de reutilización.

“A baixa demanda en produtos de segunda man e os requirimentos necesarios para desenvolver actividades de reparación para a reutilización das residuos eléctricos e electrónicos tamén poden influír nestes pobres resultados”, sinala o informe. Para garantir que estes materiais se  reintroduzcan no mercado reclámase adoptar medidas para poder aumentar a cantidade da recollida selectiva. As solucións propostas son instaurar a recolleita porta a porta, a mellora dos puntos verdes e dar facilidades a particulares e empresas.

En termos xerais, a recollida selectiva de residuos municipais en Catalunya mostra desde o ano 2013 un lixeiro incremento con tendencia á estabilización. Con todo, a pesar desta lixeira subida, “pódese dicir que estamos ante un estancamento da recollida selectiva de entre o 38% e o 40% nos últimos 4 anos”, di o informe. “Este estancamento lévanos a pensar que o sistema máis estendido de recollida selectiva en Catalunya (fórmula voluntaria en contedores abertos) “tocou teito”. Todos os indicios apuntan a que “o sistema actual non é capaz de lograr un nivel suficiente de recollida que permita alcanzar os obxectivos europeos dun 55% dos residuos municipais para o ano 2025”, engádese. Actualmente estase recollendo un 33% da fracción orgánica xerada, polo que “hai por diante unha gran marxe de mellora”. Un problema adicional é a calidade desa fracción orgánica, pois nos últimos 10 anos a porcentaxe de impropios superou o 10%. Mentres tanto, a recollida selectiva de envases lixeiros (que representa o 9,4% da bolsa tipo) ”hase estancado á baixa desde o ano 2010 nunha porcentaxe baixa, do 40%”.

“Temos que deixar de  culpabilizar á cidadanía e que cada sector produtivo asuma a súa responsabilidade. Necesítase unha nova lei catalá de residuos para facer fronte a estes problemas e seguir o modelo da lei balear de residuos aprobada hai dúas semanas”, sinala Rosa García, directora xeral da Fundación  Rezero. Esta entidade tamén propón fixar prohibicións para determinados artigos ou introducir impostos para penalizar os produtos  desechables e os de curta duración (vaixela, bandexas de plástico, bolsas de plástico...) así como un marco legal máis favorable para a venda de produtos a granel.

Igualmente, reclama prohibir a venda de auga e refrescos en envases dun só uso en edificios e instalacións públicas; que os fabricantes cubran e 100% dos custos asociados aos residuos xerados; ou a implantación do sistema de depósito, devolución e retorno ( SDDR) para determinados envases de bebidas e outros produtos con potencial de reutilización e recuperación. Tamén se pon sobre a mesa a idea de adaptar as  deixalleries municipais para desenvolver tarefas de reutilización; bonificar a taxa de residuos aos establecementos con ampla oferta de produtos ecolóxicos e realizar compras públicas e centralizadas con criterios de uso duradeiro.

Vía: Gestores de Residuos